( ဧရာ၀တီၿမစ္ ေရတိမ္နစ္မည္ေလာ )
ဧရာ၀တီၿမစ္ဟာ သက္တမ္းအားၿဖင့္ အႏွစ္ (၁၅)သန္းရွိပါၿပီ ။ လူသက္တမ္းနဲ႔ တြက္ၾကည့္ရင္ ရွည္လ်ားလွၿပီ ဆုိႏုိင္ေပမယ့္ ဘူမိသက္တမ္းနဲ႔ဆုိရင္ေတာ့ ႏုပ်ဳိတဲ့အရြယ္လုိ႔ ဆုိႏုိင္ပါတယ္ ။ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ ကမာၻေၿမၾကီးဟာ သက္တမ္း အႏွစ္သန္း ၅၀၀ ရွိပါၿပီ။ ေနစၾကာ၀ဠာရဲ႕ သက္တမ္းကေတာ့ ႏွစ္သန္း ၄၅၀၀ပါ။ မဟာစၾကာ၀ဠာ၊ အနႏၱစၾကာ၀ဠာေတြရဲ႕ သက္တမ္းကေတာ့ မွန္းဆလုိ႔ေတာင္မရပါဘူး ။ ကၽြန္ေတာ္ေၿပာခ်င္တာက ေတာ့ ဘူမိသက္တမ္း ႏုပ်ဳိလွပါတယ္ ဆုိတဲ့ ဒီၿမစ္ၾကီးဟာ အရြယ္နဲ႔ မမွ်ေအာင္၊ အခုအခ်ိန္မွာ ယုိယြင္းအုိမင္းပ်က္ဆီး ေနပါတယ္ ဆုိတဲ့အေၾကာင္းပါပဲ..။
အဲဒါ ဘယ္သူေတြေၾကာင့္လဲ။ အဲဒီၿမစ္ကုိ မွီတင္းေနထုိင္ခဲ့ၿပီး၊ ဒီၿမစ္ၾကီးရဲ႕ သဘာ၀အရင္းအၿမစ္ ေတြကုိ၊ မဆင္မၿခင္ ထုတ္ယူသုံးစြဲ ခဲ့ၾကသေလာက္၊ ဒီၿမစ္ၾကီးကုိ ၿပန္လည္ ထိမ္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္ဖုိ႔၊ တာ၀န္ပ်က္ကြက္ခဲ့တဲ့၊ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ တစ္ေတြေၾကာင့္ပါပဲ။ မွတ္တမ္းေဟာင္းေတြအရ ေအဒီ ၆ရာစုေလာက္ကတည္းက ၿမစ္တစ္၀ုိက္မွာ လူေတြအေၿခခ် ေနထုိင္ခဲ့တယ္လုိ႔ သိရပါတယ္။ (ပုဂံမတုိင္မွီ အႏွစ္ေလးရာေစာပါတယ္ ) အခု ဧရာ၀တီၿမစ္ၾကီးရဲ႕ အေၿခအေနဟာ ၿမစ္ေကာၾကီး မၿဖစ္ရုံတမယ္သာ က်န္ပါေတာ့တယ္။ ေသာင္ေတြ ထူထပ္လာပါတယ္။ ၿမစ္ေရတိမ္လာတယ္။ အရင္ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ကတည္းက၊ ေရေၾကာင္းခရီးသြားလာၿခင္းရဲ႕ အသက္ေသြးေက်ာသဖြယ္ ၿဖစ္ခဲ့တဲ့ ဒီၿမစ္ၾကီးဟာ၊ ဟသာၤတနဲ႔ ဗန္းေမာ္အထိ (မုိင္ ၈၀၀) ခရီးသာ တစ္ႏွစ္ပါတ္လုံး သြားလာႏုိင္ပါတယ္ ဗန္းေမာ္နဲ႔ ၿမစ္ၾကီးနား (၁၂၅)မုိင္ခရီးကေတာ့၊ တစ္ႏွစ္မွာ (၇)လသာ သြားလာႏုိင္ပါတယ္။ ေရနည္းေသာ ေႏြမွာ မသြားလာႏုိင္ပါ။
အခု ဧရာ၀တီၿမစ္ၾကီး ေရစီးယုတ္ေလွ်ာ့ခန္းေၿခာက္လာရတဲ့ အေၾကာင္းေတြကေတာ့…
(၁) ေရအရင္းအၿမစ္ ယိုယြင္းပ်က္စီး ေလ်ာ့နည္းလာၿခင္း။ ( ဧရာ၀တီၿမစ္ အပါအ၀င္၊ အာရွကၿမစ္ၾကီး ကုိးစင္းဟာ ေၿမာက္ဖ်ား ဟိမ၀ႏၱာေတာင္တန္းေပၚက ေရခဲၿပင္ေတြက အေၿခခံပါတယ္။ကမၻာၾကီး ပူေႏြးလာမႈေၾကာင့္ အဲဒီေရခဲၿပင္ေတြလည္း တစထက္တစ ယုတ္ေလ်ာ့လာတာ ေတြ႔ရပါတယ္။ေနာက္ လုိအပ္တဲ့ မုိးေရခ်ိန္မရဘူး။ )
(၂) Global Warming ကမၻာၾကီး ပူေႏြးလာမႈေၾကာင့္ ေရခမ္းေၿခာက္လာတယ္။
(၃) သဘာ၀ပါတ္၀န္းက်င္ ထိန္းသိမ္းမႈ အသိမရွိတဲ့အတြက္ ေဂဟစနစ္ေတြ ပ်က္စီးလာတယ္။ ၿမစ္ပတ္၀န္းက်င္ သစ္ပင္ေတြကုိ ခုတ္တယ္။ ၿမစ္ေၾကာင္းတစ္ေလွ်ာက္ ေရႊတူး၊ သတၱဳတူး၊ ေက်ာက္တူးရာက ထြက္ေပၚလာတဲ့ အညစ္အေၾကးေတြကုိ ေရထဲ စြန္႔ပစ္တယ္။ ေရထုညစ္ညမ္းမႈၿဖစ္ၿပီး၊ ၿမစ္ထဲမွာ ရွိတဲ့ သက္ရွိသက္မဲ့ ဇီ၀မ်ဳိးစုံမ်ဳိးကြဲေတြ ပ်က္စီးဆုံးရႈံးမႈၿဖစ္တယ္။ (ဧရာ၀တီလင္းပိုင္ေတြ မ်ဳိးတုံးမယ့္ အႏၳရာယ္မ်ဳိး။) ခ်င္းတြင္း စစ္ေတာင္းစတဲ့ ဧရာ၀တီထဲကုိ စီး၀င္တဲ့ ၿမစ္လက္တက္ေတြ ကလည္း၊ ကမ္းပါးၿပဳိမႈေၾကာင့္ ၿဖစ္တဲ့ ႏုံးေတြ သံေတြကုိ ၿမစ္ထဲကုိ တုိက္စားသယ္ေဆာင္ လာတယ္။ ေအာက္ေၿခ မ်က္ႏွာၿပင္ၿမင့္လာတဲ့ အတြက္ ၊ မုိးမ်ားတဲ့အခါ ၿမစ္ေရလွ်ံမႈေတြၿဖစ္လာတယ္။ (ဒီႏွစ္ … ၂၀၁၁ဟာ စံခ်ိန္တင္ေလာက္ေအာင္ ေရၾကီးေရလွ်ံတဲ့ႏွစ္ၿဖစ္တယ္။) ၿမစ္ထဲမွာ ေသာင္ထြန္းလာတာဟာ၊ ၿမစ္ကူးတံတားေတြရဲ႕ ေဘးထြက္ဆုိးက်ဳိး တစ္ခုလည္း ၿဖစ္ပါတယ္။ တံတားေတြ တည္ေဆာက္တာ ကန္႔ကြက္စရာမရွိေပမယ့္၊ ၿမစ္ေရစီးေရလာကုိ အေႏွာင့္အယွက္မေပးမယ့္ တုိင္ေဖ်ာက္ၾကဳိး တံတားေတြေဆာက္တာ ပုိသင့္ေတာ္မယ္ထင္ပါတယ္။
(လက္ငင္းအေၾကာင္း)
အထက္ကဆုိခဲ့သလုိ၊ အဖက္ဖက္က ယုိယြင္းပ်က္စီးလုိက္လာတဲ့ ဧရာ၀တီၿမစ္ၾကီးကုိ၊ ဘယ္လုိကယ္တင္ရရင္ ေကာင္းမလဲ။ (အရင္က ဧရာ၀တီၿမစ္ေၾကာင္း ထိမ္းသိမ္းေရးလုပ္ငန္းကုိ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ မည္မည္ရရ မလုပ္ခဲ့ၾကဘူး။ အစုိးရအဆက္ဆက္ လွစ္လ်ဴရႈခဲ့ၾကတဲ့ ဆုိးက်ဳိးေတြ အခုခံရတာပါပဲ။ မၾကာခင္ကမွ လႊတ္ေတာ္ ဥကၠဠ သူရဦးေရႊမန္းရဲ႕ ညႊန္ၾကားခ်က္နဲ႔ “ၿမစ္ေၾကာင္း ထိန္းသိမ္းေရးလုပ္ငန္း” ေကာ္မတီဖြဲ႔တာ ၾကားလုိက္ရပါတယ္။ အားၾကဳိးမာန္တက္ လုပ္ၾကရင္ ေနာက္မက်ေကာင္းပါဘူး။) စဥ္းစားေနၾကတုန္း၊ ေရနစ္သူကုိ ၀ါးကူထုိးမယ့္ ကိစၥေပၚလာပါတယ္။ အဲဒါက ၿမစ္ဆုံမွာ ေရကာတာၾကီး ေဆာက္မယ့္ ကိစၥပါပဲ။
အဲဒီေရကာတာၾကီးက မဂၢါ၀ပ္ေသာင္းရွစ္ေထာင္ (၈၀၀၀) ေက်ာ္ ထုတ္လုပ္ေပးႏုိင္မယ္ဆုိေတာ့ .. ဘယ္ေလာက္ၾကီးမယ့္ ဆည္ၾကီးၿဖစ္မယ္ဆုိတာ ခန္႔မွန္းႏုိင္ပါတယ္။ ေမခနဲ႔ မလိခၿမစ္ဆုံမွာ ဒီဆည္ၾကီး ေဆာက္မယ္ ၾကား ကတည္းက၊ ဟုိကကန္႔ကြက္ ဒီကကန္႔ကြက္ပါပဲ။ ဒီၾကားထဲ မၾကာခင္ကလွ်ပ္စစ္ ၀န္ၾကီး ဦးေဇာ္မင္းက ဘယ္သူေတြ ဘာေၿပာေၿပာ ( သဘာ၀ပါတ္၀န္းက်င္ ထိန္းသိမ္းေရး၀ါဒီေတြေရာ၊ ကုလသမဂၢေရာ ) ဒီစီမံကိန္းကုိ ဆက္အေကာင္ အထည္ေဖာ္မယ္လုိ႔ ထုတ္ေဖၚေၾကၿငာလုိက္တာဟာ၊ ရည္ရြယ္ထားပုံမရေသာ္လည္း၊ မီးပုံထဲကုိ ဓါတ္ဆီေလာင္းလုိက္ သလုိၿဖစ္သြားတယ္။ ေနရာေပါင္းစုံက ၾကြက္ၾကြက္ညံေအာင္ အသံေတြထြက္လာတယ္။ တစ္ဘက္က ႏုိင္ငံေတာ္ အက်ဳိးစီးပြားအတြက္ လုပ္တယ္ဆုိေပမယ့္ (ေငြနဲ႔ မပက္သက္တဲ့ တၿခားအက်ဳိးစီးပြားေတြလည္း အမ်ားၾကီးရွိပါေသးတယ္။) အဘက္ဘက္ ေထာင့္ေပါင္းစုံက ေလ့လာသုံးသပ္ၿပီး၊ ဆင္ဆင္ၿခင္ၿခင္ ေဆာင္ရြက္ရမယ့္ ကိစၥၿဖစ္ပါတယ္။ ဘယ္အလုပ္ပဲ လုပ္လုပ္ ေဘးထြက္ဆုိးက်ိဳး ဆုိတာကေတာ့ ရွိစၿမဲပါ။ အဲဒီလုိစဥ္းစားၿပီးမွ ေကာင္းက်ဳိးနဲ႔ ဆုိးက်ဳိး ဘယ္ဟာသာမလဲ၊ ခ်ိန္ဆေဆာင္ရြက္ရပါမယ္။ ဒီေတာ့ ဒီကိစၥနဲ႔ပက္သက္ၿပီး လက္လွမ္းမွီသေလာက္ ႏိုင္ငံေရးရႈေထာင့္၊ လူမႈေရးရႈေထာင့္၊ စီးပြားေရးရႈေထာင့္၊ သဘာ၀ပါတ္၀န္းက်င္ဆုိင္ရာ ရႈေထာင့္ေတြက ေလ့လာသုံးသပ္ၾကည့္ ရေအာင္။
(လက္လွမ္းမွီသေလာက္ လုိ႔ေၿပာလုိ႔ရတာက ေလ့လာသုံးသပ္ဖုိ႔ လုိအပ္တဲ့ ၊ သတင္းအခ်က္အလက္ အၿပည့္ အစုံ အမွန္အကန္ကုိ ရႏုိင္ဖုိ႔ ခက္ခဲလုိ႔ပါပဲ။ ဒီကိစၥမွာလည္း ထုံးစံအတုိင္းပဲ ပြင့္လင္းၿမင္သာမႈ အားနည္းေနပါတယ္။ ၀န္ၾကီးက BANCA အဖြဲ႔ေလ့လာေနတာ သုံးႏွစ္နီးပါးရွိၿပီဆုိေပမယ့္၊ အလုပ္ရုံေဆြးေႏြးပြဲ မွာ ဘန္ကာအဖြဲ႔ ဥကၠဠကေတာ့ (၅)လပဲရွိေသးတယ္လုိ႔ ဆုိပါတယ္။ ဆည္(၈)ဆင့္ တည္ေဆာက္မႈအတြက္မွာ (၈)ႏွစ္ၾကာမယ္ဆုိေသာ္လည္း၊ တခ်ဳိ႕က (၁၅)ႏွစ္ၾကာမယ္ ေၿပာေနၾကပါတယ္။ စီမံကိန္းၿပီးလုိ႔ လွ်ပ္စစ္ဓါတ္အားေရာင္းရတဲ့အခါ ႏုိင္ငံေတာ္က အၿမတ္ေငြ (၃၀) ရာခုိင္ႏႈန္းရမယ္လုိ႔ ၀န္ၾကီးကေၿပာေပမယ့္ တကယ္ေတာ့ (၂၀)ရာခိုင္ႏႈန္းပဲရမယ္။ (၁၀) ရာခုိင္ႏႈန္းကုိ ပြဲစားကုိေပးရမယ္ လုိ႔ ေၿပာတဲ့သူက ေၿပာပါတယ္။ သတ္မွတ္အခ်ိန္ကာလ တစ္ခုေရာက္တဲ့အခါ ႏုိင္ငံေတာ္က ဒီစီမံကိန္းၾကီး တစ္ခုလုံးကုိ အပုိင္ရမယ္။ သတ္မွတ္အခ်ိန္ကာလဆုိတာ အရင္ကအႏွစ္ (၃၀)လုိ႔သိေပမယ့္၊ အခုေတာ့ အႏွစ္ (၅၀)လုိ႔ ေၿပာေနၿပန္ပါတယ္။ အဆုိးဆုံးကေတာ့ ဘန္ကာ BANCA ( Biodiversity and Nature Conservation Association) အစီရင္ခံစာ အၿပည့္အစုံကုိ ၿပည္သူထဲကုိ ခ်မၿပႏုိင္တာပဲ။ ဘန္ကာ ဥကၠဠေၿပာတာကေတာ့ ကန္ထရုိက္ (တရုတ္ကုမၼဏီ (CPI) နဲ႔ စာခ်ဳပ္ခ်ဳပ္ ကတည္းက၊ အစီရင္ခံစာပါ အခ်က္အလက္ေတြကုိ သူတုိ႔ သေဘာမတူပဲ ထုတ္ေဖၚမေၿပာပါဘူးလုိ႔ ကတိထားခဲ့ရတယ္တဲ့။ ကဲ .. ရသေလာက္ အခ်က္ေတြအေပၚမွာပဲ အေၿခခံသုံးသပ္ရေအာင္။)
(၁) (စီးပြားေရး ရႈေထာင္႔)
ထုိစီမံကိန္းကထြက္လာမယ့္ မဂၢါ၀ပ္ ၁၈၀၀၀ ရဲ႕ ၁၀ ရာခုိင္ႏႈန္း (မဂၢါ၀ပ္ ၁၈၀၀) ကုိ အခမဲ့သုံးႏိုင္မယ္။ ရွယ္ယာလည္း ၁၅ရာခုိင္ႏႈန္းထည့္ေပးမယ္။ ေရာင္းရေငြအၿမတ္လည္း ၃၀ရာခုိင္ႏႈန္း ရဦးမယ္။ (ပြဲစားကုိ ၁၀ရာခုိင္ႏႈန္း ေပးရမယ္ဆုိတာ ဟုတ္သလား။) ေနာင္ေပၚထြန္းလာတဲ့ စက္မႈလုပ္ငန္းေတြနဲ႔ ထား၀ယ္ေရနက္ ဆိပ္ကမ္းက ေဖၚထုတ္မယ့္ စက္မႈဇုန္ ( အာရွအၾကီးဆုံး စက္မႈဇုန္) ေတြကသုံးမယ့္ လွ်ပ္စစ္ပမာဏက မဂၢါ၀ပ္တစ္ေသာင္းေလာက္ ရွိမယ္။ အဲဒါ တရုတ္ဆီကၿပန္၀ယ္ရမယ္။
၂၀၀၉ ၿမစ္ဆုံစီမံကိန္း သေဘာတူ စာခ်ဳပ္ခ်ဳပ္ၿပီးကတည္းက၊ တရုတ္က အဲဒီေဒသတ၀ုိက္မွာ သူ႔အလုပ္သမားေတြနဲ႔ အေၿခခံတည္ေဆာက္မႈေတြ လုပ္ေနၿပီ။ ေမခနဲ႔မလိခၿမစ္ႏွစ္ၿမစ္ရဲ႕ လက္၀ဲ (၄၅)မုိင္ လက္ယာ (၄၅) မုိင္အတြင္း သစ္ပင္ေတြကုိ ခုန္လွဲသယ္တာေတြ၊ ေရႊ ေက်ာက္မ်က္ရတနာတူးေဖၚတာေတြ၊ တိရစာၦန္ေတြက အစ အဖုိးတန္ သစ္ေတာထြက္ ပစၥည္းေတြကုိ ၊ တရုတ္ၿပည္ကုိ သယ္ေဆာင္တာေတြ လုပ္ေနတာ (၂)ႏွစ္ေက်ာ္ၿပီလုိ႔ အမ်ဳိးသားလႊတ္ေတာ္ ကုိယ္စားလွယ္ ဦးေဂ်ေယာထူ (ကခ်င္တုိင္းရင္းသား) ေၿပာတာလည္း ၾကားလုိက္ရတယ္။ တည္ေဆာက္မယ့္ နယ္ေၿမရွင္းလင္းၿခင္း (Site Cleanig) လုပ္ရင္းနဲ႔ေတာင္ သူတုိ႔ေတာ္ေတာ္ တြက္ေခ်ကုိက္ေနၿပီ။
ေနာက္ ႏုိင္ငံတကာမွာ အစဥ္အလာလည္း ရွိပါတယ္။ အီဂ်စ္က အဆမ္ဆည္၊ ထုိင္းက မုန္းဆည္။ သူတုိ႔တြက္ခ်က္ခဲ့သလုိ ေရစီးေရလာ Hydrology မမွန္တဲ့အတြက္ ထင္သေလာက္ လွ်ပ္စစ္ဓါတ္အားမရ။ ထိန္းသိမ္းခ စားရိတ္ၾကီးလုိ႔ ၀င္ေငြနဲ႔ ထြက္ေငြမမွ်ၿဖစ္ေနတဲ့ ဆည္ေတြပါ။ ပညာရွင္ေတြတြက္ခ်က္တာကုိ အထင္မေသး၀ံ့ပါဘူး။ သူတုိ႔ စကၠဴေပၚက Equation ေတြ၊ နည္းနည္းလြဲရင္ ဒုကၡၾကီးၾကီး ၿဖစ္တတ္တာ တင္ၿပတာပါ။ ၿမန္မာၿပည္ကပဲ လက္ပံဆည္။ ပထမ ေရသုိေလွာင္ႏုိင္မယ့္ ပမာဏကုိမွန္းဆထားတာက ၅၅၀၀ ဧကေပပါ။ ဒါေပမယ့္ တကယ္လက္ေတြ႔မွာေတာ့ ေရအမ်ားဆုံး ၀င္တယ္ဆုိတဲ့ ၂၀၁၀ ႏွစ္မွာေတာင္ ၃၉၆၅ ဧကေပပဲ၀င္တယ္တဲ့။ အခုၿမစ္ဆုံဆည္ရဲ႕ ေရသုိေလွာင္မႈ သိန္း ဧကေပ ၉၇.၈၈ ရွိပါတယ္။ ထင္တုိင္းေပါက့္ပါ့မလား။ ေမခမလိခရဲ႕ ေရအရင္းအၿမစ္ၿဖစ္တဲ့ ဟိမ၀ႏၱာေတာင္ေပၚမွာ ႏွင္းေတြ ေရခဲၿပင္ေတြ တစ္ေန႔တစ္ၿခားရွားပါးလာတဲ့အၿပင္၊ ေနာင္လာမယ့္အႏွစ္ ၅၀အတြင္း အဲဒီေဒသမွာ မုိးအရမ္းေခါင္ မယ္လုိ႔၊ မုိးေလ၀သပညာရွင္ ဦးထြန္းလြင္ေၿပာသြားတာလည္း ၾကားလုိက္ပါတယ္။
ေနာက္တစ္ခ်က္က အႏွစ္ ၅၀ၿပည့္လုိ႔ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ၿပန္ရတဲ့အခါ၊ ဒီဆည္ၾကီးဟာ ဘာမွသုံးမရတဲ့ အနည္အႏွစ္ေတြ ၿပည့္ေနတဲ့ အမႈိက္ကန္ၾကီးၿဖစ္ေနႏုိင္တယ္ဆုိတဲ့ အခ်က္ပါပဲ။
(၂) သဘာ၀ပါတ္၀န္းက်င္ဆုိင္ရာရႈေထာင့္
ဒီၿပႆနာမွာ အေရးၾကီးဆုံးရႈေထာင့္လည္း ၿဖစ္ပါတယ္။ ၿမစ္ဆုံေရကာတာ တည္ေဆာက္ေရးကုိ ကန္႔ကြက္ေနတဲ့ အသံေတြထဲမွာ၊ အဆူညံဆုံး အသံဟာလည္း သူတုိ႔ အသံပဲၿဖစ္ပါတယ္။ ဘာၿဖစ္လုိ႔ ဒီေလာက္ေၿပာေနရလဲ ဆုိေတာ့ သဘာ၀ပါတ္၀န္းက်င္ ထိန္းသိမ္းေရးဆုိတာ ၿမန္မာႏုိင္ငံနဲ႔သာ မဟုတ္ပဲ၊ တစ္ကမၻာလုံးနဲ႔ သက္ဆုိင္တဲ့ ကိစၥၿဖစ္ေနလုိ႔ပါပဲ။
သက္ဆုိင္ရာ၀န္ၾကီးအဖြဲ႔က တာ၀န္ေပးအပ္ခဲ့တဲ့ (ငွားယမ္းခ ေဒၚလာ ၁.၂၅သန္းေပးခဲ့ရတယ္။) ဘန္ကာအဖြဲ႔ ေခါင္းေဆာင္ ကုိယ္တုိင္က သူေၿပာႏုိင္တဲ့ အတုိင္းအတာကေနၿပီး။ သူတုိ႔ အခ်ိန္ငါးလသာ ရခဲ့တဲ့အတြက္ လုံး၀မလုံေလာက္ေၾကာင္း ဖြင့္ထုတ္ေၿပာပါတယ္။ ဘန္ကာအဖြဲ႔ ၀င္တစ္ဦးၿဖစ္တဲ့ ဦးညဳိေမာင္ကေတာ့ ႏုိင္ငံၿခား သတင္းဠာန တစ္ခုနဲ႔ ေတြ႔ဆုံအင္တာဗ်ဴးတဲ့အခါ၊ သူတုိ႔အေနန႔ဲ ဒီေနရာမွာ လုံး၀ဆည္မေဆာက္သင့္ေၾကာင္း အၾကံေပးတင္ၿပခဲ့တယ္လုိ႔ ပြင့္ပြင့္လင္းလင္း ေၿပာခဲ့ပါတယ္။
ဆည္တစ္ခုေဆာက္တဲ့ ေနရာမွာ လုိက္နာသင့္တဲ့အခ်က္ (၈)ခ်က္ကုိ၊ သဘာ၀ပါတ္၀န္းက်င္ ထိန္းသိမ္းေရး ၀ါဒီေတြ ထုတ္ေဖၚတင္ၿပထားတာရွိပါတယ္။ ေရေလွာင္ကန္ မ်က္ႏွာၿပင္ေသးရမယ္။ က်ယ္ၿပန္႔ၾကီးမားေနရင္ ေရလႈပ္အားေၾကာင့္ ေအာက္ေၿခေက်ာက္တုံးေတြ ပြတ္တုိက္မိၿပီး၊ ေၿမငလ်င္လႈပ္ႏုိင္ပါတယ္။ ဒီၿမစ္ဆုံေနရာဟာ၊ စစ္ကုိင္း ၿပတ္ေရြ႕ေက်ာ( ပဲခူးကေန ေတာင္ေၿမာက္ကီလုိမီတာ ၁၀၀၀ေက်ာ္ သြယ္တန္းေနသည့္ ငလ်င္ေက်ာ) နဲ႔ ၁၆မုိင္ပဲ ေ၀းပါတယ္။ ၁၉၄၆ ကာမုိင္းငလ်င္ဆုိတဲ့၊ ငလ်င္အၾကီးအက်ယ္လႈပ္ဖူးတဲ့ သာဓကရွိပါတယ္။
ေနာက္တစ္ခ်က္က သဘာ၀ေတာေတာင္နဲ႔ စားက်က္ေတြကုိ မထိခုိက္ေစရ။ ထိခုိက္မႈနည္းပါးေစရမယ္တဲ့။ ေရေနသတၱ၀ါ ေရေအာက္အပင္ငယ္ ဇီ၀မ်ဳိးစုံမ်ဳိးကြဲ biodiversity ေတြလည္း အနည္းငယ္သာ ပ်က္စီးေစရမည္တဲ့။ ေရေလွာင္ကန္ တုိရမယ္။ ေဇာက္နက္ရမယ္။ ဆည္ရဲ႕ေအာက္ဘက္မွာ ေရအား ၿဖည့္တင္းေပးနုိင္တဲ့ ၿမစ္လက္တက္ ေခ်ာင္းလက္တက္ေတြ မ်ားရမယ္။ သစ္ေတာအစိတ္အပုိင္းမ်ားမ်ား ေရမၿမဳတ္ရ။ ေရထုမညစ္ညမ္းေစရ။ သဘာ၀ေဂဟစနစ္ ထူးထူးၿခားၿခား မေၿပာင္းလဲေအာင္ ဂရုစုိက္ရမည္။ ဆည္က (၈)ဆင့္ဆည္။ ေရစီးေကာင္းမွ ေရထဲကုိ ေအာက္ဆီဂ်င္မ်ားမ်ားရနုိင္မယ္။ အခုေဆာက္မယ့္ ဆည္ေတြဟာ အဲဒီအခ်က္ေတြနဲ႔ ဘယ္ေလာက္ကုိက္ညီသလဲ ။
ေနာက္တစ္ခုက ၿမစ္ဖ်ားက ဆည္ေဆာက္လုိက္တာဟာ ဟုိးေအာက္ပုိင္းၿမစ္ေၿခအထိ ထိခုိက္မႈေတြ ရွိတဲ့အခ်က္ပဲ။ Banka အဖြဲ႔ကလည္း သူတုိ႔ဆည္ရဲ႕ ေအာက္ပုိင္း downstream ၿမစ္ေၾကာင္းတစ္ေလွ်ာက္ အက်ဳိးသက္ေရာက္မႈေတြကုိ အေသးစိတ္မေလ့လာရေသးပါဘူးတဲ့။ ဒါေပမယ့္ သီအုိရီအရ ကုိ ၿမစ္အထက္မွာ ဆည္ေဆာက္ရင္ ေအာက္ပုိင္းမွာ ထိခုိက္မႈေတြရွိတယ္ ဆုိတာကုိေတာ့ လက္ခံၾကၿပီးသားပါ။ အထူးသၿဖင့္ (သူတုိ႔က မူလစီးေနတဲ့ေရရဲ႕ ၇ရာခုိင္ႏႈန္းသာယူၿပီး ၉၃ရာခုိင္ႏႈန္းေရကုိ၊ လႊတ္ေပးမယ္လုိ႔ ေၿပာထားေပမယ့္ ဒီစကားက တိက်ဖုိ႔ခက္တယ္။ ဆည္ထဲကုိ စီး၀င္တဲ့ ေရပမာဏကုိလုိက္ၿပီးေသာ္လည္းေကာင္း၊ သတ္မွတ္ထားတဲ့ ဓါတ္အားပမာဏ ထြက္ရွိဖုိ႔ လုံေလာက္တဲံေရအားရရွိေအာင္ ေသာ္လည္းေကာင္း၊ ေဆာင္ရြက္ရာမွာ အေၿပာင္းအလဲရွိနုိင္တာပါပဲ။) ဘာပဲၿဖစ္ၿဖစ္ ေရစီးကေတာ့ နည္းသြားမွာေသခ်ာတယ္။ အဲဒီလုိနည္းတာနဲ႔ ၿမစ္၀ကၽြန္းေပၚေဒသကုိ ပင္လယ္ေရငန္က ၀င္ေရာက္လာမွာပဲ။ အဲဒီေဒသမွာ ခရီးသြားလာႏုိင္တဲ့ေရေၾကာင္းလမ္းက မုိင္ ၂၀၀၀ေက်ာ္ရွိတယ္။ ေရငန္၀င္လာတာနဲ႔ လယ္ေတြပ်က္မယ္။ ဒီေတာ့ ေရထိန္းတံခါးေတြ တပ္ေပးဖုိ႔လုိတယ္။
ေမခက ေရပူၿဖစ္ၿပီး၊ မလိခက ေရေအးၿဖစ္တယ္။ ပိတ္ဆည္လုိက္တဲ့အတြက္ ေရကာတာထဲမွာ အဲဒီေရႏွစ္မ်ဳိး သမသြားရင္၊ အေအးပုိင္းမွာ ေပါက္ဖြားတတ္တဲ့ သတၱ၀ါကေလးေတြ၊ ရွင္သန္ႏုိင္ပါဦးမလား ။ အေမရိကားမွာ သားေပါက္ခ်ိန္ က်အထက္ကုိဆန္တက္ၿပီး ဥတတ္တဲ့ ဆဲလ္မြန္ငါးေတြအတြက္ ေရကာတာတံခါးေတြကုိ ဖြင့္ေပးၾကတယ္လုိ႔ ဆုိပါတယ္။ ေနာက္ ေရေၾကာင္းက်ဥ္းလာ တိမ္လာတဲ့အတြက္ ခရီးသြားလာေရးခက္ခဲမယ္။
(၃) ႏုိင္ငံေရး ရႈေထာင့္
(က) တရုတ္ဟာ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ကတည္းက ၿမန္မာႏုိင္ငံကုိ Geo-politics ပထ၀ီႏုိင္ငံေရးအရ အေရးပါတဲ့ ႏုိင္ငံအၿဖစ္ သတ္မွတ္ထားခဲ့တယ္။ ၿမန္မာႏုိင္ငံမွာ အေမရိကန္လုိလားတဲ့ အစုိးရမ်ဳိးတက္မွာကုိ မႏွစ္ၿမဳိ႕ပါဘူး။ ဒါကေတာ့ သဘာ၀အတုိငး္ပဲ ၿဖစ္ပါတယ္။ ၿမန္မာႏုိင္ငံမွာသာ ဂ်ပန္လုိ ဖိလစ္ပုိင္လုိ အေမရိကန္ စစ္အေၿခစုိက္စခန္းေတြ ရွိလာခဲ့ရင္ သူ႔ေန႔ေန႔ညည ေၿခာက္ၿခားေနရမွာေပါ့။ တရုတ္အစုိးရဟာ ၿမန္မာႏုိင္ငံအစုိးရအေပၚ ဦးေန၀င္းတုိ႔ လက္ထက္ကတည္းက အေတာ္အတန္ၾသဇာရွိခဲ့တယ္။ အခုလည္း ႏုိင္ငံေရး ၾသဇာအၿပင္ စီးပြားေရး ၾသဇာထူေထာင္ဖုိ႔ ၾကဳိးစားေနတယ္။ ဒါေပမယ့္ ၿမန္မာႏုိင္ငံကုိ သူရဲ႕ လက္ေအာက္ခံၿပည္နယ္အၿဖစ္ သြတ္သြင္းဖုိ႔ ၾကဳိးစားေနတယ္၊ ဘာညာဆုိတာေတြကေတာ့ အေၾကာက္လြန္သူေတြေၿပာေနတဲ့ အဓိပါယ္မဲ့စကားေတြသာၿဖစ္ပါတယ္။ ဒီေန႔ဒီလုိ ကုိလုိနီႏုိင္ငံထူေထာင္ တယ္ဆုိတာ နယ္ခ်ဲ႔တယ္ဆုိတာ ေခတ္မရွိေတာ့တဲ့ သေဘာတရားတစ္ရပ္ၿဖစ္ၿပီး ၿမန္မာႏုိင္ငံကလည္း ဒီေလာက္ ႏုံၿခာတဲ့ႏုိင္ငံမဟုတ္ပါဘူး။
(ခ)ေနာက္တစ္ခ်က္က ဒီၿပည္ခုိင္ၿဖဳိး အစုိးရလက္ထက္မွာ အတုိက္အခံ ႏုိင္ငံေရးသမားေတြနဲ႔၊ နအဖ အစုိးရလက္ထက္က မရခဲ့တဲ့ အဆင္ေၿပမႈေတြ ရေနပါတယ္။ အၿပန္အလွန္ နားလည္မႈေတြ တုိးတက္ေနလုိ႔ ၿငိမ္းခ်မ္းေရး လမ္းစေပၚၿပီလုိ႔ေတာင္ ေၿပာတဲ့သူက ေၿပာေနပါတယ္။ မုန္းစကုိ တုိေစၿပီး ခ်စ္စကုိရွည္ဖုိ႔ ၾကဳိးစားေနတဲ့ ဒီလုိကာလမ်ဳိး “ၿမစ္ဆုံဆည္ ၿပႆနာ” ဟာအမ်ဳိးသား ညီညြတ္ေရးကုိ ၿဖဳိခြင္းမယ့္ စံနက္တန္အၿဖစ္ ေၿပာင္းလဲလာမွာကုိ သတိထားေရွာင္ ရွားဖုိ႔ လုိပါတယ္။ (ကခ်င္တုိင္းရင္းသာ ေတြ အေရးနဲ႔လည္း ပါတ္သတ္ေနပါတယ္။) ဒါဟာ.. အစုိးရနဲ႔ အတုိက္အခံရဲ႕ အားစမ္းပြဲ လုိ႔ၿမင္ရင္ (သုိ႔မဟုတ္) အဲဒီအသြင္ေရာက္သြားရင္ ဆုိးက်ဳိးေတြပဲ ေပၚေပါက္လာစရာရွိပါတယ္။ ဒီေနရာမွာ စက္မႈ၀န္ၾကီး ဦးစုိးသိန္း ေၿပာသြားတဲ့ စကားဟာ အင္မတန္ အတုယူေလးစားဖုိ႔ေကာင္းပါတယ္။
ေကာက္ႏႈတ္ၿပရရင္ ( ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ အပါအ၀င္ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔က ၿမဲတာ မဟုတ္ပါဘူး။ အခုရာထူး ရာခံအာဏာ၊ အခြင့္အာဏာအားလုံးကလည္း ကုိယ္ပုိင္မဟုတ္ပါဘူး။ ဒါေပမယ့္ ၿပည္ေထာင္စု သမၼတ ၿမန္မာႏုိင္ငံေတာ္ၾကီးနဲ႔ သားစဥ္ေၿမးဆက္ေသာ ၿပည္သူေတြကေတာ့ ထာ၀ရတည္ရွိေနမွာ ၿဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဒီကိစၥေၾကာင့္ စည္းရုံးမႈ မပ်က္ၿပားပဲနဲ႔၊ စည္းလုံးမႈခ်ိနဲ႔မသြားေစပဲနဲ႔၊ ၀ုိင္း၀န္းေဆြးေႏြး ဆုံးၿဖတ္ၾကရင္ ပုိေအာင္ၿမင္မယ္။)
ပညာရပ္ဆုိင္ရာ အလုပ္ရုံေဆြးေႏြးပြဲ
စက္တင္ဘာ ၁၇ -၂၀၁၁
(၄) လူမႈေရးရႈေထာင့္
(က) ေဒသခံ ကခ်င္တုိင္းရင္းသားေတြ အတြက္ကေတာ့ ဒီ ေမခမလိခ ၿမစ္ဆုံဟာ ၊ ဘုိးဘြားေတြရဲ႕ ယဥ္ေက်းမႈ အေမြအႏွစ္တစ္ရပ္ၿဖစ္ပါတယ္။ သူတုိ႔ကုိယ္တုိင္လည္း အင္မတန္ တန္ဘုိးထား တဲ့ေနရာမုိ႔၊ စိတ္ႏွလုံးထိခုိက္ေၾကကြဲ ၾကမွာ ေသခ်ာပါတယ္။ ေနာက္တစ္ခ်က္က ဒီၿမစ္ဆုံဟာ ၿမန္မာႏုိင္ငံရဲ႕ တန္ဘုိးထားတဲ့ ရွားရွားပါးပါး ရႈခင္းေတြထဲက တစ္ခုၿဖစ္ပါတယ္ ။ ေရကာတာေၾကာင့္ ဒီရႈခင္းေပ်ာက္ဆုံးသြားရင္ တၿခားဘယ္အရာနဲ႔မွ အစားထုိးလဲလွယ္လုိ႔မရပါဘူး။
(ခ) ေရကာတာ အထက္ပုိင္းက ေက်းရြာ ၁၀၀ေလာက္ဟာ အေတာ္မ်ားမ်ား ေၿပာင္းေရႊ႕ေပးၾကရမယ္။ တရုတ္ကုမဏီက ေနထုိင္ဖုိ႔ အစားထုိးေလွ်ာ္ေၾကးေပးမယ္ဆုိေပမယ့္၊ ဘုိးစဥ္ေဘာင္ဆက္ ေနထုိင္လာခဲ့ၾကတဲ့ ေနရာကုိ ဘယ္သူမွမစြန္႔ခြာခ်င္ၾကဘူးဆုိတာ ဓမၼတာၿဖစ္ပါတယ္။ (ဘန္ကာတစ္ဦးၿဖစ္တဲ့ ဦးညဳိေမာင္ကေတာ့ ဆည္ရွစ္ခုပိတ္လုိက္ရင္ ေရလႊမ္းမုိးသြားမယ့္ ဧက က တစ္သိန္းေလးေသာင္းေလးေထာင္ငါးဆယ္ ရွိတယ္လုိ႔ ေၿပာပါတယ္။) အဲဒီေရ ေအာက္ထဲမွာ တံတားေတြ၊ လမ္းေတြ နစ္ၿမဳတ္သြားမွာမုိ႔ ကူးသန္းသြားလာေရး ပ်က္မယ္။လုပ္ငန္း ကုိင္ငန္းေတြပ်က္မယ္။ စိတ္ေသာကေရာက္မယ္။
(ဂ) ဒီဆည္တည္ေဆာက္ေရး လုပ္ငန္းေတြ လုပ္ကုိင္ဖုိ႔ တရုတ္အလုပ္သမားေတြ ေသာင္းနဲ႔ခ်ီၿပီးေရာက္လာမယ္ ။ သူတုိ႔ ဒီဆည္မၿပီးမခ်င္း ႏွစ္နဲပခ်ီၿပီး အေၿခခ်ေနထုိင္ၾကမယ္။ (အနည္းဆုံး ၈ႏွစ္ကေန ၁၅ႏွစ္အထိ) ၊ အဲဒီအခါ ေသြးေႏွာမႈေတြ ၿဖစ္မလာႏုိင္ဘူးလုိ႔ ဘယ္သူအာမခံႏုိင္သလဲ။ တရုတ္ၿပည္မွာ ေယာက်ာၤးဦးေရနဲ႔ မိန္းမဦးေရမမွ်လုိ႔ သတုိ႔သမီးလူကုန္ကူးမႈေတြရွိေနတာ အာလုံးအသိပဲ။
ဒါေတြဟာ မၿပည့္မစုံ လက္လွမ္းမီသေလာက္ တင္ၿပလုိက္တာၿဖစ္ပါတယ္။ ဒီၿမစ္ဆုံဆည္ တည္ေဆာက္လုိက္ရင္ ၿဖစ္ေပၚလာႏုိင္တဲ့ အက်ဳိးအၿပစ္ကုိ တတ္သိသူေတြက ေလ့လာတင္ၿပၿပီး အမ်ားက်ယ္က်ယ္ၿပန္႔ၿပန္ သိႏုိင္ေအာင္ ေဆာင္ရြက္ေပးၾကရင္ ေကာင္းမယ္ အခုအခ်ိန္မွာေတာ့ ဧရာ၀တီအေရးဟာ အားလုံးအေရးပါပဲ…။
သစၥာနီ
စက္တင္ဘာ ၂၀၁၁